30.03.1983
Rodoljub Roćko Čolaković je bio revolucionar i književnik, sudionik Španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, društveno-politički radnik SFRJ i SR Bosne i Hercegovine, junak socijalističkog rada i narodni heroj Jugoslavije.
Rođen je 7. 6. 1900. godine u Bijeljini. Potiče iz jedne od najbogatijih bijeljinskih građanskih porodica tog doba. Osnovnu i Nižu trgovačku školu završio je u Bijeljini, a Trgovačku akademiju u Sarajevu. Potom je studirao na Visokoj komercijalnoj školi u Zagrebu.
U omladinski revolucionarni pokret uključio se u ranoj mladosti. 1919. godine, postao je član Socijaldemokratske partije Bosne i Hercegovine, a kada je formirana Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista) (kasnije KPJ) postao je i njen član. Tad se upoznao sa Alijom Alijagićem, s kojim je radio na osnivanju organizaranja Komunističke partije i sudjelovao u radničkim štrajkovima.
Kada je krajem 1920. godine, vlast Kraljevine Jugoslavije, donijela „Obznanu“, kojom je zabranjen rad KP Jugoslavije i počeo progon komunističkih i radničkih boraca, Čolaković je s Alijom Alijagićem i drugim mladim komunistima osnovao organizaciju „Crvena pravda“. Ogorčeni na „Obznanu“ kao akt bezakonja i nasilja, oni su smatrali da na teror treba odgovarati terorom, pa su u svoj program unijeli i individualni teror kao sredstvo klasne borbe, iako je zvanična politika KPJ nikada nije odobravala takav stav. Oni su 21. 7. 1921. godine u Delnicama izveli atentat na ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića. Atentat je izvršio Alija Alijagić, a u njemu je sudjelovao i Rodoljub Čolaković. Oni su odmah potom uhapšeni. Alija Alijagić je osuđen na smrt, a Čolaković je na 12 godina robije. Zatvorsku kaznu je izdržavao u Lepoglavi, Sremskoj Mitrovici i Mariboru.
U teškim uvjetima zatvorskog života, zajedno sa ostalim osuđenim komunistima, organizirao je borbu za bolje uslove života političkih robijaša. Na robiji su organizirali ilegalni „Crveni univerzitet“, na kojem se učilo i prevodilo. Čolaković je preveo nekoliko djela klasičnog znanstvenog socijalizma, među kojima i Lenjinovu „Državu i revoluciju“, a zajedno sa Mošom Pijadom i Prvi tom Marksovog „Kapitala“. U Mariborskom zatvoru se upozano sa Josipom Brozom, tada metalskim radnikom. Zajedno sa Brozom bio je član zatvorskog komiteta KPJ i radio na ideološkom obrazovanju robijaša-komunista kao i na poboljšavanju veza između zatvorskog komiteta i partijske organizacije na terenu.
Poslje izlaska s robije, 1932. godine, obavljajući zadatke, koje je preuzeo u dogovoru s Josipom Brozom i Radom Vujovićem, jedno vreme je boravio u Bijeljini, a zatim u Zagrebu i Beogradu. Početkom 1933. godine bio je prisiljen da emigrira, jer mu je zbog stalnog nadzora policije bilo onemogućeno da obavlja partijske zadatke.
Po nalogu CK KPJ otišao je u Sovjetski Savez, i u Moskvi završio Međunarodnu „Lenjinovu školu“. Kasnije je bio uključen i u partijski rad u Moskvi, koji su sačinjavali istaknuti jugoslavenki komunisti. Prilikom održavanja Sedmog kongresa Kominterne, po nalogu CK KPJ, bio je određen da pomogne članovima delegacije KPJ, sa kojima je učestvovao u radu Kongresa,1935. godine.
Krajem 1935. godine, dobio je zadatak da, kao instruktor CK KPJ, pređe na ilegalni rad u Jugoslaviju i radi na ideološkom obrazovanju kadrova, ali je zbog masovnog hapšenja komunista krajem 1935. i početkom 1936. godine, njegov dolazak odložen. Tada je radio u Centralnom komitetu, čije je središte bilo u Beču i pomagao Vladimiru Čopiću u uređivanju lista „Proleter“, a 1936. godine sudjelovao je na Plenumu CK KPJ.
1936. godine preko ilegalnih veza došao je u Split, gde je ostao oko dva mjeseca, pomažući na ideološkom obrazovanju članova Pokrajinskog komiteta KPJ za Dalmaciju. Potom je prešao u Zagreb, ali je zbog policijske provale morao da se vrati u Beč. Sredinom kolovoza, postao je član kolektivnog rukovodstva KPJ (zajedno s Adolfom Mekom i Sretenom Žujovićem) u vrijeme kada su članovi Politbiroa bili pozvani u Kominternu, da bi rešili nastale probleme zbog pojave grupaških i frakcijskih borbi unutar KPJ.
U rujnu 1936. godine otišao je u Pariz, a potom u Brisel, gde je prisustvovao Svjetskom kongresu naroda za mir. Krajem oktobra ponovo je došao na ilegalni rad u Jugoslaviju, da pomogne partijskom rukovodstvu u Sloveniji i Hrvatskoj. Pošto mu je policija ušla u trag, nekoliko dana po dolasku u Ljubljanu, bio je prinuđen da se povuče u ilegalnost, a krajem novembra je otišao iz zemlje. U međuvremenu je postao član Politbiroa novog rukovodstva KPJ, koje je imenovano u Moskvi, na čelu sa Milanom Gorkićem, kao generalinm sekretarom, i Josipom Brozom Titom, koji je odgovarao za rad Partije u zemlji. Poslje prenošenja središta CK KPJ iz Beča u Pariz, početkom 1937. godine, Čolaković je određen za urednika listova „Proleter“ i „Klasna borba“, a kasnije je obavljao i dužnost organizacijskog sekretara CK KPJ.
Obavljajući funkciju člana najužeg rukovodstva KPJ, Čolaković je od rujna do studenog 1937. godine boravio u Španiji, gdje je u to vrijeme bio građanski rat. Krajem prosinca iste godine, Josip Broz Tito ga je uputio da obavi važne zadatke s partijskim rukovodstvima u Hrvatskoj, Srbiji, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori. Zbog situacije koja je vladala u rukovodstvu KPJ i krize njenog položaja u Kominterni, iz Kominterne je stigao nalog da se Rodoljub Čolaković izbaci iz rukovodstva KPJ. Međutim, Tito je Čolakovića zadržao u rukovodstvu sve do ožujka 1938. godine.
Poslje povlačenja iz političkog života, Čolaković se posvetio pisanju. U tom periodu je napisao i knjigu „Kuća oplakana“ u kome je opisao život, stradanje i borbu komunista u zatvorima Jugoslavije. Radio je i u partijskim i drugim listovima, a u dogovoru s Josipom Brozom, u svibnju 1939. godine, prešao je na partijski rad u zemlji. Kako bi se legalizirao, prijavio se policiji i bio uhapšen. Poslje pola godine provedene u pritvoru i sudskog procesa, krajem veljače 1940. godine oslobođen je zbog nedostatka dokaza i protjeran u rodno mjesto.
Tokom 1940. i 1941. godine, po nalogu CK KPJ, ponovo je uključen u rad partijskog rukovodstva, najprije u odjeljenju za Agitaciju i propagandu Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, a potom i u redakciji lista „Borba“, koja je trebao da bude pokrenut sredinom 1941. godine.
Poslje okupacije Jugoslavije bio je jedan od organizatora oružanog ustanka u Srbiji i Bosni i Hercegovini. Kao jedan od članova Glavnog štaba NOP odreda Srbije, na početku ustanka, napustio je okupirani Beograd i otišao u Šumadiju. Tokom boravka u Šumadiji obilazio je i sudjelovao u u organiziranju i učvršćivanju pojedinih partizanskih odreda; pomagao je njihovim Štabovima u organiziranju vojnog i političkog života jedinica, kao i u organiziranju akcija. Posjetio je Prvi i Drugi šumadijski, Posavsko-kosmajski, Čačanski, Užički, Kragujevački i Jagodinski partizanski odred. Sudjelovao je na savjetovanju rukovodstva partizanskih odreda Šumadije i zapadne Srbije, u selu Dulenima, kod Kragujevca, a krajem rujna 1941. godine sudjeluje na Savjetovanju u Stolicama, kod Krupnja.
U rujnu 1941. godine bio je postavljen za političkog komesara Glavnog štaba NOP odreda Bosne i Hercegovine i prešao u istočnu Bosnu, gde je rukovodio oružanom borbom. Pored organiziranja oružane borbe, radio je i na organiziranju revolucionarne narodne vlasti. Bio je vjećnik AVNOJ-a i ZAVNOBiH-a. Na drugom zasjedanju AVNOJ-a,1943. godine, u Jajcu, izabran je za sekretara Predsjedništva AVNOJ-a. Godine 1943. bio je jedan od osnivača i prvi urednik „Oslobođenja“.
Poslje oslobođenja Jugoslavije vršio je odgovorne dužnosti u državnom i političkom životu Narodne Republike Bosne i Hercegovine i Federativne Narodne Republike Jugoslavije. Obavljao je dužnosti:
- prvog predsjednika vlade NR Bosne i Hercegovine,
- ministra prosvjete u Vladi FNRJ i
- potpredsjednika Saveznog izvršnog vijeća
Više puta je biran za narodnog poslanika Skupštine FNRJ i Skupštine NR BiH, a bio je i član Savjeta federacije. Biran je za člana Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije i Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovine. Bio je član Predsedništva Saveznog odbora SSRN Jugoslavije i Centralnog odbora SUBNOR-a Jugoslavije.
Umro je 30. 3. 1983. godine u Beogradu i sahranjen je u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju.
