Rođen Stjepan Filipović

Filipović je rođeni Opuzenac koji je izučio bravarski zanat u Kragujevcu. Nakon okupacije po direktivi Partije prešao je u Valjevo, gdje je radio na prikupljanju oružja, pripremama ustanka i osnivanju prvih borbenih partizanskih grupa. Kada mu je zaprijetila opasnost da ga uhapse, početkom srpnja 1941. godine otišao je u Kolubarsku četu Valjevskog partizanskog odreda.
Filipovića su u prosincu 1941. zarobili tzv. legalizirani četnici koji su pripadali formacijama Koste Pećanca. U četničkome zatvoru u Loznici bio je mučen pa je potom sproveden u Šabac gdje je zatvoren s ostalim zarobljenim partizanima, te su potom bili prebačeni u logor u šabačkom naselju Senjak koji je bio pod kontrolom Nijemaca i Ljotićevaca.
Stjepan Filipović se pripremаo zа smrt još u šаbаčkom zаtvoru. Prema svjedočenju arhitekte Nenаda Stevаnovića, koji se borio i bio zarobljen zаjedno sа Filipovićem, kada je njemački major naredio zarobljenicima da komunisti istupe naprijed, istupio je samo Stjepan Filipović. On je još u zatvoru rekao da njegа poznаju i dа će on reći ko je. Ostаli nek ćute. Kada ga je mаjor Pаul upitao zаšto je postаo komunistа, Stjepan je odgovorio:

"Recite mu dа bi i on postаo komunistа dа je postаvljаo gromobrаne nа fаbričkim dimnjаcimа zа deset dinаrа dnevno."

Javno je obješen 22. svibnja 1942. godine. Pred smrt je klicao Sovjetskom Savezu i pozivao okupljeni narod na borbu protiv okupatora.



Stjepan Filipović je rođen 27. 1. 1916, kao treće od petoro djece Antona i Ivke Filipović, stanovnika neretvanskog gradića Opuzena. Stjepanov otac, nekadašnji radnik i iseljenik u Kaliforniji, odlučio je da zbog oskudnih primanja preseli porodicu u Slavoniju. Porodica je napustila Opuzen 1930. i pronašla utočište u Županji, međutim kada je nakon dvije godine poplava uništila imanje Filipovića, porodica je odlučila da se preseli u Kragujevac, gdje je radio Šimun, najstariji sin Filipovićevih, kao industrijski radnik. Šimun Filipović je streljan u Kragujevcu 20. oktobra 1941, u vrijeme poznate njemačke odmazde nad stanovništvom ovog grada. Prema rječima Stjepanove i Šimunove sestre Jelice, Šimun je kao Hrvat vjerojatno mogao da izbjegne kolektivnu nacističku odmazdu, međutim on je odbio da naglasi svoje etničko porijeklo, podjelivši sudbinu svojih sugrađana. Ipak, bilo bi neočekivano da su fašisti poštedjeli život bratu dvojice partizanskih boraca. Drugi Šimunov i Stjepanov brat, Nikola, borac Kragujevačkog partizanskog odreda od 1941, poginuo je maja 1943. na Zelengori kao borac Prve proleterske brigade.

Stjepan je u Kragujevcu izučio bravarski zanat, ali je i savladao osnove električarskog, stolarskog i knjigovezačkog zanata. Kao mladić pristupio je revolucionarnom radničkom pokretu. Poslodavci ga nisu trpjeli jer je bio organizirani radnik i komunista, tako da je često bio prinuđen da traga za novim poslom. Tokom 1940. nekoliko mjeseci je boravio u kragujevačkom zatvoru zbog pripadnosti ilegalnoj KPJ, da bi potom bio protjeran u rodni Opuzen. Iste godine je tajno i bez dozvole policije napustio Opuzen kako bi posjetio sestru koja je živjela u internatu pri ženskom samostanu u Sarajevu. Starija braća su odlučila da zbog siromaštva, nakon smrti roditelja, pošalju sestru u katolički internat kako bi završila srednju školu. Međutim, Stjepan se kao ateista protivio ovakvom ishodu, tako da je prilikom posjete sestri došao u sukob sa upravom samostana, zbog čega je Jelica izbačena iz internata.

Stjepan potom odlazi u Valjevo, mesto koje je imalo razvijen komunistički pokret, gdje ilegalno boravi do izbijanja ustanka. Kada je zaprjetila opasnost da ga uhapsi kvislinška žandarmerija, Stjepan početkom jula 1941. odlazi u Kolubarsku četu Valjevskog partizanskog odreda. Za samo mjesec dana boravka u četi, usljed iskazane hrabrosti u borbama, Stjepan je postao desetar, vodnik i zamjenik komandira čete. Naročitu hrabrost je iskazao 15. augusta 1941. prilikom partizanskog napada na željezničku stanicu u Lajkovcu, kada je likvidirao nekoliko njemačkih vojnika i kvislinških žandarma. Krajem septembra 1941. prelazi u Mačvanski partizanski odred, gde je vršio dužnost komesara odreda. Nakon povlačenja glavnine partizanskih snaga iz zapadne Srbije u Bosnu, dolazi do reorganizacije partizanskih snaga koje su ostale u planinskom području zapadne Srbije. Filipović je imenovan za komandanta Tamnavsko-kolubarskog bataljuna Valjevskog NOP odreda. Zarobljen je 24. decembra 1941. od strane tzv. legaliziranih četnika vojvode Damnjana Tešmanovića, koji je pripadao formaciji četnika Koste Pećanca. Međutim, iako je ova četnička formacija povremeno bila suprotstavljena četnicima pod komandom Ravne Gore, ove dvije četničke grupacije djelile su zajedničku ideologiju i mržnju prema komunistima. Nakon mučenja u četničkom zatvoru u Loznici, Filipovića su četnici sproveli u Šabac, gdje je zatvoren sa ostalim zarobljenim partizanima, u podrumu žandarmerijske stanice. Zarobljeni partizani u šabačkom zatvoru bili su mučeni od strane žandarma i ljotićevaca, odnosno od strane pripadnika Srpske državne straže i Srpskog dobrovoljačkog korpusa, da bi potom bili prebačeni u logor koji se nalazio na prostoru nekadašnje kasarne u šabačkom naselju Senjak, koji je bio pod kontrolom Njemaca i ljotićevaca.

Filipović je ubrzo ustupljen njemačkom Gestapou. Zatvorenik je premješten u Beograd, u zatvor Gestapoa u nekadašnjem Ratničkom domu. I pored činjenice da je bio izložen stravičnoj torturi („pooštreno saslušanje“, kako stoji u Filipovićevom dosjeu koji je načinio Gestapo), u istrazi je ostao nepokolebljivo hrabar i čvrst, što je navelo SS potpukovnika Ludviga Tajhmana da u Filipovićevom dosjeu zabilježi karakteristiku: „nemoguć slučaj“. Nakon neuspjelog ispitivanja, Filipović je premješten u Valjevo, početkom maja 1942. Još ranije, uoči javnog vješanja dvojice partizana u Valjevu 27. marta 1942, bilo je predviđeno da tom prilikom bude obješen i Filipović. Međutim, on je bio isuviše izmučen i slab za javnu egzekuciju, stoga je određeno da bude likvidiran nakon što ponovo bude u stanju da hoda.

Presudom njemačkog vojnog suda Filipović je osuđen na smrt vješanjem. Presuda je izvršena 22. maja 1942. na pijačnom trgu u Valjevu. Izvršenje presude obavili su predstavnici kvislinških vlasti: pripadnici Srpske državne straže i legaliziranih četničkih odreda, formacija pod kontrolom kvislinške vlade Milana Nedića. Vješanje su izvršila dvojica četnika koja su se dobrovoljno prijavila.

Izvor: Milan Radanović - Stjepan Filipović: heroj radničke i antifašističke borbe