Nedavno je u 77. godini preminuo talijanski marksistički teoretičar Domenico Losurdo. Tim povodom, ne samo kao znak sjećanja na njega, nego i s idejom da se čitatelji upoznaje barem s jednim dijelom njegovog velikog opusa, donosimo u tri nastavka izvatke iz njegove knjige "Historijski revizionizam. Problemi i mitovi". Knjiga je inače izašla prošle godine kod zagrebačke Prosvjete, a prevoditelji su Jasna Tkalec i Luka Bogdanić.
"Historijski revizionizam" zasad je jedina njegova kompletna knjiga prevedena na neki od naših jezika. Na portalu MAZ-a autor teksta o Losurdu Karlo Jurak kaže:
"Središnje figure historijskog revizionizma tako su Ernst Nolte i François Furet koji su naglasili postojanje rušilačkog kontinuiteta od Francuske do Oktobarske revolucije te shvaćanje nacističkih koncentracijskih logora kao odgovora na sovjetske gulage i već postojeći 'klasni genocid'. Time se, tvrdi Losurdo, nastoji likvidirati revolucionarna tradicija koja doista postoji na tom historijskom potezu, računajući i sve popratne događaje . Nasuprot 'rušilaštvu' od 1789. do 1917. godine stoje liberalne, odnosno liberalno-konzervativne revolucije u anglosaksonskim zemljama, napose Američka revolucija koja je navodno na mnogo mirniji i skladniji način razvila moderne političke institucije te utvrdila stabilne društvene odnose Kasna Hannah Arendt stoji na istim premisama kao i ove perjanice historijskog revizionizma, na što Losurdo revno ukazuje. I dok historijski revizionisti na optuženičku klupu stavljaju jakobinstvo i boljševizam, Losurdo to čini s nasljeđem kolonijalne imperijalističke politike zapadnih zemalja – upravo u tome vidi same korijene nacifašizma, ukazujući na Hitlerovu fasciniranost britanskim imperijem te nastankom nacizma kao potrebom za imperijalnim proširenjem na istok."
Prevodilac Luka Bogdanić u predgovoru knjige kaže sljedeće:
"Dakle, tko se odluči pročitati ovu knjigu uvidjet će da historijski revizionizam pretpostavlja ideološki pristranu selekciju povijesnog materijala da bi uopće mogao postaviti vlastite teze. Apriorna selekcija povijesnog materijala koji se proučava dovodi do nedosljedne i 'sakate' primjene komparativne metodologije. Radi se o nedosljednosti kojoj treba 'platiti danak', da se ne bi dovele u pitanje same osnovne pretpostavke historijskog revizionizma tj. da se ne bi razotkrio ideološki i metodološko-povijesni trompe-l’oeil na kojem historijski revizionizam počiva, a koji rezultira relativiziranjem antirasističke i antikolonijalne tradicije."
Što je historijski revizionizam?
Postoji li neka nit vodilja koja bi nam bila od pomoći da se snađemo u labirintu svih preiščitavanja, revizija i reinterpretacija koje se obično podvode pod skupno ime »historijski revizionizam«? Prema njemačkom povjesničaru Ernstu Nolteu, jednom od najprominentnijih predstavnika tog pravca, Hitler je, dok je uništavanje Židova privodio kraju, pred očima imao dvije stvari – s jedne strane »azijatsko« barbarstvo boljševika koje mu je poslužilo kao
model i s druge strane klasni genocid koji su boljševici počinili a koji mu je predstavljao opasnost koju je trebalo izbjeći po svaku cijenu. Nacisti su politikom »protu-uništenja« reagirali na izazov politike uništenja proizašle iz režima nastalog 1917. godine. Ne samo da je užas Trećeg Reicha isključivo politički derivat, nego su i njegovi zločini, »barem do 1941«, »bili neusporedivo manje masovni od onih koji su u ime proleterske revolucije izvršeni u Sovjetskom Savezu«. Ovakav sud daje francuski povjesničar François Furet, jedan od najistaknutijih eksponenata historijskog revizionizma, koji se ne ograničava na to da na optuženičku klupu posjedne samo »fenomen staljinizma«, već se vraća na »jakobinsku tradiciju« koja stoji iza toga. Sa svojim bespoštednim otkrićima,
Solženjicinovo je djelo svugdje u središte revolucionarnog pothvata postavilo
problem gulaga i zato je bilo neminovno da se ruski primjer kao kakav
bumerang odbije i pogodi vlastito francusko izvorište [...] Dvije revolucije [...]
danas bivaju optužene kao dva identična sistema temeljito provedenog nasilja
nad tijelom i dušom…
… Furet upozorava na dijagnozu što je daje francuski povjesničar Alexis de Tocqueville o neprekidnim revolucionarnim preokretima koji su u osamnaestom i devetnaestom stoljeću bjesnjeli Francuskom: radi se o »bolesti«, odnosno »o virusu nove i nepoznate vrste« koji je s udvostručenom nasilnošću nastavio bjesnjeti u dvadesetom stoljeću…
François Furet (1927. - 1997.)
… američki povjesničar Richard Pipes otišao je korak dalje te na temelju dijagnoze o revolucionarnoj bolesti, koju su postavili Furet i Tocqueville, okrivljuje cijeli niz pojava koje se u Rusiji odvijaju od 1905. do 1917. Objašnjenje tog ciklusa ne leži samo u objektivnim okolnostima. Početkom dvadesetog stoljeća, a tokom Prvog svjetskog rata u svakom slučaju, već se razvija nova politička i ustavno-pravna realnost, što se može prispodobiti »snažnom rastu malog stabla u sjeni stare šume koja počinje truliti« (carska autokracija), čija je sudbina zapečaćena – nestanak, i bez potrebe nekakve bolne intervencije izvana. Ako je s jedne strane već u toku »tiha revolucija, koja je efikasnija tim prije što se ostvaruje kroz suočavanje s konkretnim potrebama, a ne iz razloga slijeđenja utopije« s druge strane sve se glasnije čuje neprestana agitacija »militantne manjine« koja s riječi prelazi na »fizičku prisilu« 1905, a u februaru 1917, dakle prije oktobra iste godine, već pušta krvavom nasilju da zavlada: žandarske stanice su »napadnute i razorene«, policajci zatečeni u uniformi »pretučeni i ubijeni«, a »linč« prijeti svakome onome tko se usudi usprotiviti pobunama…
… Da bi objasnio devastaciju nastalu uslijed revolucionarnog pobola tokom dvadesetog stoljeća, Pipes se vraća na Francusku revoluciju i prosvjetiteljstvo koje tumači pomažući se Furetovom lekcijom. Francuski autor, završivši s kritikom Francuske revolucije i nakon što je presudio jakobinstvu, osjetio je potrebu da događaje kojima je započeo oktobar 1917. podvrgne istoj takvoj nemilosrdnoj analizi. Da bi produbio njegove optužbe protiv boljševizma, Ernst Nolte, njemački povjesničar i još jedan predstavnik historijskog revizionizma, sa svoje je strane osjetio potrebu da se vrati korak unazad i da na optuženičku klupu posjedne Francusku revoluciju u cjelini. Na taj način je precizno određena prava meta historijskog revizionizma: to je cjelokupni historijski ciklus od 1789. do 1917. godine…
Ernst Nolte (1923. – 2016.)
… Boljševička se revolucija kod historijskih revizionista od svojih zapadnih parnjaka (Američke i Engleske revolucije) izolira jednom specifičnom strategijom. Naime, radikalno se pod znak pitanja stavlja marksistička interpretacija Francuske revolucije kao buržoaske revolucije, i to se ističe kao jedna od njezinih slabih točaka. Po Alfredu Cobbanu, engleskom povjesničaru i zagovorniku revizionizma, radi se o teleološkom tipu interpretacije prema kojoj se čini da Francuska revolucija, gledano iz rakursa filozofije historije, implicitno opravdava boljševičku revoluciju kao proletersku. I dok oduzima legitimitet Oktobru iz 1917. godine, on likvidacijom kategorije buržoaske revolucije u zraku ostavlja da visi i samu Francusku revoluciju koja na taj način ostaje lišena svog objektivnog i materijalnog utemeljenja. Štoviše, Francuska revolucija je tako ostala neobjašnjiva s obzirom na to da se prema toj interpretaciji ukidanje starog režima ionako već bilo odigralo ili je, u svakom slučaju, bilo u poodmakloj fazi i prije 1789. godine. Jakobinski radikalizam više nije, niti više može biti, da se izrazimo Marxovim riječima, plebejski način kojim se revolucionarna buržoazija oslobađa svojih neprijatelja. Radi se, prema Furetu, prije o fenomenu dérapagea – isklizavanja ili iskakanja iz normalne reformističke logike svojstvene Engleskoj i Američkoj revoluciji. U Francuskoj se revoluciji ideologija uvija u samu sebe gubeći svaki kontakt sa stvarnošću. To je ideološki delirij koji će proizvesti teror i jedno stoljeće kasnije gulag. Iako drukčijim slijedom i na druge načine nego što je to u američkoj historiografiji, izoliranje boljševičke revolucije i u evropskoj historiografiji i kulturi na kraju vodi do likvidacije jakobinstva i Francuske revolucije u cjelini. Analizirajući fenomen gulaga, Furet se neprestano poziva na Izvore totalitarizma Hannah Arendt, ali ne primjećuje da u tom tekstu postoji pozitivno vrednovanje jakobinstva i, barem djelomično, Oktobarske revolucije. Furet također ignorira ili previđa činjenicu da parabola koja dovodi do totalitarizma polazi od negacije pojma čovjeka kao takvog, negacije koju je formulirao Edmund Burke, te se upravo na tu formulaciju velikim dijelom poziva. On ni na koji način ne vodi računa o optužnici koju Hannah Arendt iznosi u odnosu na kolonijalnu dominaciju, a ova je u njezinoj knjizi opisana kao svojevrsni laboratorij u kojem se pripremaju konstitutivni elementi budućeg univerzuma koncentracionih logora. Trijumf historijskog revizionizma već sad proizvodi jednu kompaktnu ideologiju bez mnogo distinkcija, koja na optuženičku klupu stavlja isključivo jakobinstvo i boljševizam…
… Možemo kazati da historijski revizionizam nastaje ispreplitanjem kritike usmjerene protiv revolucionarne tradicije s kritikom Drugog tridesetogodišnjeg rata, koji se konvencionalno interpretirao kao demokratski križarski pohod i revolucija. Ako stvari tako stoje, onda je otac tog kulturnog i političkog pravca bez sumnje Carl Schmitt (koji je najmanje u jednom navratu eksplicitno i pohvalno govorio o revizionističkoj publicistici u najužem smislu). Djelo njemačkog politologa (i ostala djela njegove škole) u cjelini predstavlja optužbu protiv revolucije, a ta se optužba, osim na klasicima kontrarevolucije, bazira i na francuskom povjesničaru Augustinu Cochinu, na kojeg kasnije Furet skreće pažnju u svojoj osudi »delirija« revolucionarne ideologije. Schmitt se na Cochina poziva već u tridesetim godinama dvadesetog stoljeća, a nešto kasnije uvrštava ga u svoj »kalendar svetaca« zbog zasluga koje je ovaj stekao analizom »Société de Pensée« (društava filozofa ili društava mišljenja), odnosno »političko-kriminalnih udruženja« ili onih koja takvima postaju zbog gajenja ideološkog kulta »apstraktne misli koja je u suprotnosti sa stvarnošću«. Osim velikom njemačkom politologu, Cochin je omiljen i cijeloj njegovoj školi koja se njime služi kako bi klevetala Francusku revoluciju od samog njezinog početka, od vremena koje joj je prethodilo, krenuvši od društava filozofa koja su nastajala na valu prosvjetiteljstva, jer je upravo ta filozofija – iako se naizgled takvom ne čini – »deklarirano agresivna« i nasilna te već u sebi sadrži teror…
… Inače, ovdje se koristimo izrazom – Drugi tridesetogodišnji rat – kojem se historičari često priklanjaju kako bi definirali period kolosalnih prevrata između 1914. i 1945. U godinama Prvog svjetskog rata u Njemačkoj je bila vrlo raširena publicistika u kojoj su se objavljivali hvalospjevi vojsci i pozdravljali njezin združeni napor da se s njemačkim narodom usmjeri protiv »hidre iz 1789«. Na drugoj strani Antanta rat koji vodi opravdava i slavi kao presudan doprinos borbi za demokraciju i mir te kao trijumf nad despotizmom i militarizmom, predstavljajući ga kao međunarodnu demokratsku revoluciju pozvanu da jednom zauvijek sruši tvrđavu ancien régimea koju predstavljaju Centralne sile i na osobit način Pruska. Ova posljednja snosi najveću krivicu zato što je odbacila »plemenite ideje« koje su dolazile iz »Francuske osamnaestog stoljeća i proizlazile iz Revolucije«. Pozitivan sud o ovom bitnom poglavlju povijesti ne zaobilazi ni jakobinstvo. Dapače. Francuski premijer Georges Clémenceau nije se libio ponašati kao rukovodilac svojevrsnog novog Komiteta javnog spasa, koji zemlju čuva od intervencije kontrarevolucionarnih snaga, a to su ponovno, kao i uvijek, Njemačka i Austrija. Analogno tome postupa i Kerenski, koji nakon februara 1917. ruski narod poziva na masovnu mobilizaciju i istovremenu obranu nacije i revolucije, nastojeći tako dati novi polet ratu. Čak se i s druge strane Atlantskog oceana ulazak u gigantski ratni konflikt katkad slavi pozivajući se na Francusku revoluciju: kao i ona iz 1789. godine, tako je i »zadivljujuća revolucija« Prvog svjetskog rata tu da ostvari »novi svijet«. Takva interpretacija dodatno je ojačana naknadnim razvojem događaja u okviru Drugog tridesetogodišnjeg rata. Čak i bez obzira na ideološku platformu SSSR-a, treba imati na umu da je i sam Roosevelt tvrdio da, ako se doista žele zauvijek uništiti »klice hitlerizma« i ako se želi dosegnuti »sloboda od neimaštine« – čime se radikalno mijenjaju socio-ekonomski odnosi, onda valja otići puno dalje od promjena koje su nastale nakon Prvog svjetskog rata (koje su Njemačkoj ipak donijele puno – kraj dinastije Hohenzollerna i nastanak demokratske republike).
